بررسی انواع سازماندهی از دیدگاه مدیریت و جایگاه آموزش عالی در آن
|
بررسی انواع سازماندهی از دیدگاه مدیریت و جایگاه آموزش عالی در آن
قبل از هر چیز، باید تأکید کرد که در سازماندهی هیچ طریقی به عنوان بهترین راه وجود ندارد که در تمام سازمانها یا موقعیت های عملی باشد الگویی که برای سازماندهی به کار می رود به موقعیت ها و هم چنین به اعتقادات مدیران بستگی دارد که تصور می‌کنند الگوی خاصی در وضعیت یا موقعیت معینی، آنها را یاری خواهد داد
|
|
| دسته بندی | مدیریت مالی |
| فرمت فایل | doc |
| حجم فایل | 12 کیلو بایت |
| تعداد صفحات فایل | 21 |
طرح کلاسیک سازماندهی از زمانی که مدیریت به عنوان یک رشته در دانشگاه ها مورد توجه واقع داشته وجود داشته است و دانشمندان چون «هانری فایول» «فردریک تیلور»، «لیندال ارویک» و «ماکس وبر» از آن هواداری کرده اند. طرح کلاسیک عبارت است از یک ساخت سازمانی دارای نظام سلسله مراتب رئیس و مرئوسی به شکل هرم که در واقع سیستم پیچیده ای از مکانیزمهای مختلف، قوانین، مقررات و روشها است. این سیستم ماهیتاً دارای نظم و انضباط است و مسئولیت‌های افراد بر حسب مقامشان در سلسله مراتب سازمانی معین شده است.
این نگرش مکانیکی است به سازماندهی، به این سبب که جنبه های انسانی را نادیده می گیرد، به وسیلة دانشمندان علوم رفتاری مورد انتقاد قرار گرفته است. هواداران این طرز فکر باشد «التون مایر» و «ماری پارکر فالت» «چستر بارنارد» و «داگلاس مک گریکور» توصیه می‌کنند که باید بر سلسله مراتب تأکید کمتری گذاشته شود و توجه بیشتری به اشتراک مساعی مسئولین سطوح پایین سازمانی در فرآیند تصمیم گیری معطوف شود.
در سالهای اخیر، نوع جدیدی از سازماندهی موردنظر قرار گرفته است که در آن حداقل، تقسیم وظایف به طور رسمی دیده میشود و پیشتر ماهیت غیررسمی دارد این نوع سازماندهی به عنوان «ساخت ارگانیک» شناخته شده است. وبر بر سلسله مراتب کمتر تأکید می‌کند و مشکل گشایی را مورد توجه قرار میدهد. در حالی که ساخت «بوروکراتیک»، کلاسیک ممکن است در شرایط ثبات مناسب باشد ساخت «ارگانیک» در هنگام رویارویی با تغییرات محیطی و تکنولوژیکی و حالات پویایی معقول به نظر می رسد. ویژگیهای اساسی ساخت سازمان «ارگانیکی» عبارتند از:
- وجود اختیارات غیرمتمرکز
- قوانین و مقررات کمتر
- غیررسمی بودن تعاریف مشاغل
- تأکید پیشتر روی قابلیت انعطاف
- تطبیق با محیط
- شبکة ارتباطات شخصی و غیررسمی
و هم چنین توجه پیشتر به خود کنترلی به جای اعمال کنترل از طریق سلسله مراتب.
در هر حال مدیران با توجه به شرایط و عوامل مختلف و بنا به اعتقادات و ارزشهای شخصی، از چارچوب سازمانی متفاوت برای رسیدن به اهداف از پیش تعیین شده استفاده می‌کنند.
نمودار سازمانی
سلسله مراتب سازمانی به صورت رسمی توسط نموداری مشخص می گردد که هم واحدهای تابعه سازمان را نشان نمی دهد و هم خطوط و مجاری ارتباطات و مسئولیت را تعبیر می نماید.
انواع سازماندهی
- سازماندهی بر مبنای تعداد
طبقه بندی وظایف بر مبنای تعداد روش مهمی بود که در عشایر و قبایل و ارتش ها به کار می رفت. با وجود این که به سرعت از موارد استفاده این روش کاسته شده است، هنوز هم کاربردهای خاصی دارد. در این نوع سازماندهی اشخاصی که وظایف یکسانی را انجام می دهند، زیرنظر یک مدیر انجام وظیفه می‌کنند و این که افراد چه کاری باید انجام دهند و با چه وسیله ای کار کنند اهمیت ندارد و اهمیت آن صرفاً در تعداد افرادی است که زیر نظر یک فرمانده مشغول کارند. اهمیت این روش در طول قرون گذشته کاهش یافته است. یکی از دلایل کم شدن اهمیت آن توسعه تکنولوژی و به تبع آن نیاز به تخصص و مهارتهای گوناگون است. دلیل دوم این که گروههای تشکیل شده از پرسنل متخصص، غالباً کارآمدتر از آنهایی هستند که بر مبنای تعداد، سازمان داده شده اند. بالاخره سازماندهی بر حسب تعداد، فقط در پایین ترین سطوح سازمانی کاربرد دارد.
سازماندهی بر حسب زمان
یکی از قدیمی ترین صورتهای سازماندهی، گروه بندی فعالیت ها بر حسب زمان است که در سطوح پایین سازمان به کار می رود. استفاده از نوبت کاری در بسیاری از مؤسسات به دلایل اقتصادی، فنی و غیره در مواردی که روزهای کار معمولی کافی نیست. نمونه های این نوع سازماندهی را در بسیاری از مؤسسات نظیر بیمارستانها، سازمانهای نظامی، فرودگاهها، مخابرات، آتش نشانی و بعضی از کارخانه ها میتوان مشاهده کرد.
اولین فایده سازماندهی به شیوه مزبور این است که ارائه خدمات یا تولید کادر تنها به ساعت کار روزانه محدود نمیشود و غالباً در تمام ساعت شبانه روز ادامه دارد. دوم این که امکان ادامه کار را در فرآیندهای غیرقابل توقف (مانند صنایع فولاد و خدمات انتظامی) تأمین می‌کند و بالاخره امکان کار کردن برای افرادی که در هنگام روز نمی توانند کار کنند (مانند دانشجویان) را فراهم می‌کند.
سازماندهی بر حسب زمان، معایبی نیز در بر دارد. اولاً در هنگام شب ممکن است نظارت مؤثر اعمال نشود. ثانیاً برای کسانی که نوبت کارشان پیوسته از روز به شب تغییر می یابد، خستگی میآورد. ثالثاً، تغییر نوبت کار ممکن است مشکلاتی در هماهنگی و ارتباطات ایجاد می‌کند. به عنوان نمونه، در بیمارستانها پرستاران در نوبت کاریهای مختلف احتمال دارد با مسایل خاص هر بیمار آشنایی کافی نداشته باشند، یا در کارخانه کارگر نوبت شب ممکن است ماشینی را که در نوبت روز هم مورد استفاده قرار می گیرد، تمیز نکرده باشد. رابعاً، پرداخت فوق العاده نوبت کاری، هزینه عرضه خدمت یا تولید کالا را افزایش میدهد.
سازماندهی بر حسب وظیفه یا تخصص
سازماندهی بر حسب وظیفه یا تخصص، دربرگیرندة وظایفی است که یک موسسه نوعاً انجام میدهد. در این نوع سازماندهی تمام کارکنانی که عملیات مشابهی انجام می دهند، در یک قسمت متمرکز میشوند و زیر نظر یک مدیر کار می‌کنند به عبارت دیگر در ساختار سازمانی بر حسب وظیفه، واحدها به نحوی از یکدیگر جدا میشوند که هر یک وظایف و مسئولیت های غیرمشابهی با دیگری داشته باشد، فی المثل، در یک موسسه تولیدی این امر به این معنی است که امور مهندسی، تولید و فروش به واحدهای مجزایی تخصیص یافته است که هر یک در ارتباط با هدف موسسه، وظایف خاصی را دنبال می‌کند.
در یک دانشکده علوم بازرگانی، سازماندهی بر حسب تخصص، ایجاد گروههایی نظیر حسابداری، امور مالی، بازاریابی و مدیریت را ایجاب می‌کند علاوه بر این واحدهایی مانند امور اقتصادی، امور بانکی و امور اداری و سازمان یک بانک مرکزی منعکس کننده سازماندهی بر حسب تخصص یا وظیفه است.
بر این نوع سازماندهی مزایای چندی مترتب است. مهمترین حسن روش مزبور این است که زمینه ای را فراهم میآورد تا از پیشرفت های فنی و حرفه ای حداکثر استفاده به عمل آید و اصل تخصص و تقسیم کار به نحو بهتری اجرا شود به علاوه در این نوع سازماندهی میتوان اطمینان یافت که مدیران عالیرتبه سازمان به فعالیت های اساسی موسسه توجه می‌کنند و مدیران مسئول اجرای عملیات را مورد حمایت قرار می دهند.
حمایت مدیران از فعالیت های اساسی موسسه مانع از آن میشود که کارکنان متخصص ستاد، نظرات خود را به مدیران صف تحمیل کنند و استقلال و آزادی عمل آنان را به خطر اندازند. مضافاً این که سازماندهی برحسب تخصص سبب میشود که در استفاده از وسایل و ماشین آلات تمرکز یافته مربوط به یک نوع فعالیت صرفه جویی به عمل آید. و بالاخره این نوع سازماندهی زمینه مساعدی برای اعمال کنترل و نظارت به وجود میآورد.
